This article is from the source 'guardian' and was first published or seen on . It last changed over 40 days ago and won't be checked again for changes.
You can find the current article at its original source at https://www.theguardian.com/cities/2017/oct/17/astana-kazakh-translation-norman-foster-architects
The article has changed 5 times. There is an RSS feed of changes available.
| Version 2 | Version 3 |
|---|---|
| 'Норман бізге президент пирамида салынуын қалайды деп айтты' | 'Норман бізге президент пирамида салынуын қалайды деп айтты' |
| (4 months later) | |
| Көптеген селфи таяқшалары арасынан қарап көре алғанда, Астана Экспо көрмесінің орталық павильонының ең жоғарғы қабатынан көрінетін көрініс бірегей бір ерекше көрініс болып табылады. Көрмедегі ең үлкен ғимаратта Шар-сфераның ең жоғарғы қабатында орналасқан – халықта “Өлім жұлдызы” деп аталған – әйнектен жасалған жаяу көпірінде тұрып, артыңыздан әйнектен жасалған, көпіршік тәрізді, неон түске толы лифт жалт етіп орталық атриумында жоғарыға ұшып келе жатқанда, ал аяғыңыздың астында екпінді түрде төменге бара жату өзіңізді оғаш бір сезімге толтырады. Көпірден салбырап тұрған Люк Скайуокер ғана жетпей тұрғандай. | Көптеген селфи таяқшалары арасынан қарап көре алғанда, Астана Экспо көрмесінің орталық павильонының ең жоғарғы қабатынан көрінетін көрініс бірегей бір ерекше көрініс болып табылады. Көрмедегі ең үлкен ғимаратта Шар-сфераның ең жоғарғы қабатында орналасқан – халықта “Өлім жұлдызы” деп аталған – әйнектен жасалған жаяу көпірінде тұрып, артыңыздан әйнектен жасалған, көпіршік тәрізді, неон түске толы лифт жалт етіп орталық атриумында жоғарыға ұшып келе жатқанда, ал аяғыңыздың астында екпінді түрде төменге бара жату өзіңізді оғаш бір сезімге толтырады. Көпірден салбырап тұрған Люк Скайуокер ғана жетпей тұрғандай. |
| Ал одан кейін көкжиекке қарап, пирамидалар, алтын конустар мен дөңес, айналы-симметриялық мұнаралардың таңдалмалы жинағын көресіз - барлығы ерекше талғамды түрде, аралас түрлі-түсті заттарға толы трофейлер кабинетте бір марапаттар тізбегі сияқты сапқа тұрғызылып қойылып - кенеттен тоқталып, Еуразия даласының жазық жайылымдарына жол беріп тұрғандай. Экспо көрмелері ұлттардың намыс кернеуінің жәрмеңкелері арқылы жандандырыла отырып, жаңа технологиялар павильондары көрме қонақтарының назарын өздеріне түрлі ұлттық тағамдары, сап түзіп жүретін музыкалық ұжымдар мен сауық бойтұмарлар арқылы аударып отыру, әрқашан сюрреалдық оқиғалар болып келеді. Алайда бұл жолғы көрмедегі ерекшелік Экспо көрмесі емес, негізгі жаңалық Астана қаласының өзі болды. | Ал одан кейін көкжиекке қарап, пирамидалар, алтын конустар мен дөңес, айналы-симметриялық мұнаралардың таңдалмалы жинағын көресіз - барлығы ерекше талғамды түрде, аралас түрлі-түсті заттарға толы трофейлер кабинетте бір марапаттар тізбегі сияқты сапқа тұрғызылып қойылып - кенеттен тоқталып, Еуразия даласының жазық жайылымдарына жол беріп тұрғандай. Экспо көрмелері ұлттардың намыс кернеуінің жәрмеңкелері арқылы жандандырыла отырып, жаңа технологиялар павильондары көрме қонақтарының назарын өздеріне түрлі ұлттық тағамдары, сап түзіп жүретін музыкалық ұжымдар мен сауық бойтұмарлар арқылы аударып отыру, әрқашан сюрреалдық оқиғалар болып келеді. Алайда бұл жолғы көрмедегі ерекшелік Экспо көрмесі емес, негізгі жаңалық Астана қаласының өзі болды. |
| Монументтік бойлықтың бір басында әлемнің ең алып шатыры, британиялық архитектор Норман Фостер үрленген пластикалық киіз үй түрінде жобалаған, түнде қызыл-жасыл түскен енетін «Хан шатыр» ойын-сауық орталығы орналасқан. Түрлі аттракциондар, сырғанақтар және жасанды жағажай (ондағы құм Мальдивтен әкелінген) бар зәулім сарайды Құбылай хан арманында ғана көре алатын еді. | Монументтік бойлықтың бір басында әлемнің ең алып шатыры, британиялық архитектор Норман Фостер үрленген пластикалық киіз үй түрінде жобалаған, түнде қызыл-жасыл түскен енетін «Хан шатыр» ойын-сауық орталығы орналасқан. Түрлі аттракциондар, сырғанақтар және жасанды жағажай (ондағы құм Мальдивтен әкелінген) бар зәулім сарайды Құбылай хан арманында ғана көре алатын еді. |
| Желекжолдың басқа шетінде тағы бір Фостер арқылы жобаланып салынған күміс түсті, сырлы пирамида - Бейбітшілік пен келісім сарайы - әлем діндерінің кездесу орны ретінде ойластырылып, төбесі витраж әйнегіндегі көгершін суреттерімен әшекейленген ғимарат. Ғимарат - үстінен шөп өскен белес үстінде, құрметке тұрарлық бір мазар секілді, белағаш бағыты ұшып бара жатқан құс нысанына ұқсас көлге бағытталып тұр. | Желекжолдың басқа шетінде тағы бір Фостер арқылы жобаланып салынған күміс түсті, сырлы пирамида - Бейбітшілік пен келісім сарайы - әлем діндерінің кездесу орны ретінде ойластырылып, төбесі витраж әйнегіндегі көгершін суреттерімен әшекейленген ғимарат. Ғимарат - үстінен шөп өскен белес үстінде, құрметке тұрарлық бір мазар секілді, белағаш бағыты ұшып бара жатқан құс нысанына ұқсас көлге бағытталып тұр. |
| Осы салттық және қарапайым көріністер арасында мемлекеттік механизмдері орналастырылып қойылған: Президенттік сарайы – Вашингтондағы Ақ Үйге ұқсас қылып жобаланған, бірақ одан сегіз есе үлкенірек болып келеді, үстінен үлкен көгілдір шатырмен жабылған; ұлттық банкі мен сақтандыру фонды орналасқан нысаны алтын түсті конус тәріздес егіз мұнара ғимараттары; ұлттық мұрағатының жылтыратылып қойылған, сұры түсті жұмыртқа тәрізді ғимараты. Осының барлығының ортасында шолу мұнарасы - аударылып қойылған бадминтон желбіршегіне тығылып қойылған Ферреро Роше шоколады сияқты, ақ түсті құрыш ағашы үстінен алтын түсті шары - орналасқан. | Осы салттық және қарапайым көріністер арасында мемлекеттік механизмдері орналастырылып қойылған: Президенттік сарайы – Вашингтондағы Ақ Үйге ұқсас қылып жобаланған, бірақ одан сегіз есе үлкенірек болып келеді, үстінен үлкен көгілдір шатырмен жабылған; ұлттық банкі мен сақтандыру фонды орналасқан нысаны алтын түсті конус тәріздес егіз мұнара ғимараттары; ұлттық мұрағатының жылтыратылып қойылған, сұры түсті жұмыртқа тәрізді ғимараты. Осының барлығының ортасында шолу мұнарасы - аударылып қойылған бадминтон желбіршегіне тығылып қойылған Ферреро Роше шоколады сияқты, ақ түсті құрыш ағашы үстінен алтын түсті шары - орналасқан. |
| Осы алып ұшқан архитектуралық қиял - Қазақстанның бірінші және жалғыз ғана президенті, 1989 жылдан бастап халықтың ғұмырлық елбасы және елорданың бас архитекторы болып келе жатқан, осы 20 жыл бойы шалғай дала ортасында өзіне бақандай қала мөлшерлі бір ескерткіш салып келген Нұрсұлтан Назарбаевтың ғана елестері. “Қалалардың да адамдар сияқты өз тағдыры болады,” деп Назарбаев “Еуразия жүрегінде”, өзінің архитектура және қала жобалау бойынша жазылған, оқығанда келешек жұмыстарды қамтамасыз ете алу үшін архитектор арқылы жазылған брошюрасы секілді кітабында жазып еді. “Олардың әрқайсысының өз аты, қайталанбайтын өмірбаяны, дүниеде ешбір жерге ұқсамайтын өзіндік айрықша мінезі мен белгілері бар.” | Осы алып ұшқан архитектуралық қиял - Қазақстанның бірінші және жалғыз ғана президенті, 1989 жылдан бастап халықтың ғұмырлық елбасы және елорданың бас архитекторы болып келе жатқан, осы 20 жыл бойы шалғай дала ортасында өзіне бақандай қала мөлшерлі бір ескерткіш салып келген Нұрсұлтан Назарбаевтың ғана елестері. “Қалалардың да адамдар сияқты өз тағдыры болады,” деп Назарбаев “Еуразия жүрегінде”, өзінің архитектура және қала жобалау бойынша жазылған, оқығанда келешек жұмыстарды қамтамасыз ете алу үшін архитектор арқылы жазылған брошюрасы секілді кітабында жазып еді. “Олардың әрқайсысының өз аты, қайталанбайтын өмірбаяны, дүниеде ешбір жерге ұқсамайтын өзіндік айрықша мінезі мен белгілері бар.” |
| Астананың көшелері бойымен жүргенде басқа жерлерден келген белгілі сарқыншақтарын сезе аласыз. Осы қалада Гольф елдеріндегідей петродолларлар жылтырағы мен Пхеньяндағыдай монументалдық белағаштық жобалауын байқауға болады, бірақ айна тәрізді әр әйнек қасбетерінен ежелгі өркениеттер мен қазақ ұлттық мотиветр түрінде өткен шақтарды елестететін өз тамырларын іздеу үшін барып келу ықыласы одан әрі анығырақ болып орындылығын іздеп тұрады. “Қазіргі замандағы басқа елбасыларының ешқайсысы ұлттық идентикалық сезімін дамыту үшін архитектураның дақпырт жасай алатын күшін Назарбаевтай қолданбаған,” дейді Франк Альбо, Қазақстанның жаңа елордасы бойынша жаңа кітабінің авторы. Архитектура, дақпырттар мен тағдыр. “Көріп отырғандарыңыз - постмодернизм, Орта Азия мәдениеті, исламдық әшекейлеу, орыс барокко, неоклациссизм, ориентализм бағыттарының араласуы, барлығы ұлттық стероидтер бойынша Лас Вегас пен Диснейленд бірге кездескендей бір нәрсеге бірлесіп тұтасып кеткен сияқты.” Совет дәуірінің бұғауын үзу талпынысында Президент тіпті дерлік барлық басқа салаларды осы бағытқа енгізіп келді. | Астананың көшелері бойымен жүргенде басқа жерлерден келген белгілі сарқыншақтарын сезе аласыз. Осы қалада Гольф елдеріндегідей петродолларлар жылтырағы мен Пхеньяндағыдай монументалдық белағаштық жобалауын байқауға болады, бірақ айна тәрізді әр әйнек қасбетерінен ежелгі өркениеттер мен қазақ ұлттық мотиветр түрінде өткен шақтарды елестететін өз тамырларын іздеу үшін барып келу ықыласы одан әрі анығырақ болып орындылығын іздеп тұрады. “Қазіргі замандағы басқа елбасыларының ешқайсысы ұлттық идентикалық сезімін дамыту үшін архитектураның дақпырт жасай алатын күшін Назарбаевтай қолданбаған,” дейді Франк Альбо, Қазақстанның жаңа елордасы бойынша жаңа кітабінің авторы. Архитектура, дақпырттар мен тағдыр. “Көріп отырғандарыңыз - постмодернизм, Орта Азия мәдениеті, исламдық әшекейлеу, орыс барокко, неоклациссизм, ориентализм бағыттарының араласуы, барлығы ұлттық стероидтер бойынша Лас Вегас пен Диснейленд бірге кездескендей бір нәрсеге бірлесіп тұтасып кеткен сияқты.” Совет дәуірінің бұғауын үзу талпынысында Президент тіпті дерлік барлық басқа салаларды осы бағытқа енгізіп келді. |
| Назарбаев өткен 20 жыл бойы шалғай дала ортасында өзіне бақандай қала мөлшерлі бір ескерткіш салып отырды | Назарбаев өткен 20 жыл бойы шалғай дала ортасында өзіне бақандай қала мөлшерлі бір ескерткіш салып отырды |
| Архитекторлар бұл дүниенің мықталары үшін жұмыс істеуді жан-тәнімен ұнатады, мұнай ақшасын ағызып тұратын сорғысы және архитектураға деген зор қызығушылығы бар диктаторлар келгенде ірі архитекторлық бюроларының тек біразы ғана өз жолдарын Назарбаевтың есігіне дейін барудан тартына алды. Жапонияның басқа елдерде жұмыс істеген архитекторлары арасындағы ең мақтан етілетін Кисё Курокава Астана жобалану жұмыстарына тартылған ең алғашқы архитекторы болып, көбінде өзіне ешбір түрде назар тартып келмей жүрген қала үшін ғаламат зор бас жоспарын жобалап дайындады. Итальяндық архитектор Манфреди Николетти арқылы қаланың концерт залы - Президенттік сарайы жанында лажсыздан отырған бүгіліп қалған көктарғақ құсы секілді көгілдір түсті әйнек қанаттарынан тұратын пішінсіз бір массасы - салынған. “Calatrava Grace” жобалау бюросы президентпен негізгі желекжолын толық ұзындығынан үстінен әйнек шатырымен жабу жобасы бойынша президентпен келісім жүргізуде. Экспо көрмесінің ғимараттарын жобалау бойынша конкурсын жеңіп алған «Adrian Smith and Gordon Gill» архитекторлық бюросы – Дубай қаласының ең биік ғимаратының авторы болып келіп және өктемшілдік режимдерінің Заха Хадид, Моше Сафди, «UN Studio», «Snøhetta», «Mecanoo» және басқалар сияқты сүйікті архитекторларының қатарына жатады. Газеттер жабылып, сыншылар қамалып, наразылық білдірушілер жәбірленді, бірақ орталық жәй ғана сол алып параметрикалық тамшыға ұқсас ғимаратқа қарап отыр. | Архитекторлар бұл дүниенің мықталары үшін жұмыс істеуді жан-тәнімен ұнатады, мұнай ақшасын ағызып тұратын сорғысы және архитектураға деген зор қызығушылығы бар диктаторлар келгенде ірі архитекторлық бюроларының тек біразы ғана өз жолдарын Назарбаевтың есігіне дейін барудан тартына алды. Жапонияның басқа елдерде жұмыс істеген архитекторлары арасындағы ең мақтан етілетін Кисё Курокава Астана жобалану жұмыстарына тартылған ең алғашқы архитекторы болып, көбінде өзіне ешбір түрде назар тартып келмей жүрген қала үшін ғаламат зор бас жоспарын жобалап дайындады. Итальяндық архитектор Манфреди Николетти арқылы қаланың концерт залы - Президенттік сарайы жанында лажсыздан отырған бүгіліп қалған көктарғақ құсы секілді көгілдір түсті әйнек қанаттарынан тұратын пішінсіз бір массасы - салынған. “Calatrava Grace” жобалау бюросы президентпен негізгі желекжолын толық ұзындығынан үстінен әйнек шатырымен жабу жобасы бойынша президентпен келісім жүргізуде. Экспо көрмесінің ғимараттарын жобалау бойынша конкурсын жеңіп алған «Adrian Smith and Gordon Gill» архитекторлық бюросы – Дубай қаласының ең биік ғимаратының авторы болып келіп және өктемшілдік режимдерінің Заха Хадид, Моше Сафди, «UN Studio», «Snøhetta», «Mecanoo» және басқалар сияқты сүйікті архитекторларының қатарына жатады. Газеттер жабылып, сыншылар қамалып, наразылық білдірушілер жәбірленді, бірақ орталық жәй ғана сол алып параметрикалық тамшыға ұқсас ғимаратқа қарап отыр. |
| Жаңа Хан | Жаңа Хан |
| Назарбаев ел астанасын көшіру бойынша шешімін 1990 жылдарының басында, президент лауазымына тағайындалғаннан кейін біраз уақыт өткен соң қабылдады. Оның келтірген дәлелдемелері сол уақыттан бастап, әсіресе осы қалаға көшіп баруға мәжбүр болған мемлекеттік қызметкерлер арасында, көптеген жорамалдар тақырыбы болып келді. 1830 жылдардан бастап Ақмола (“ақ мола”) қаласы орналасқан, осы ашық дала ортасында, температурасы қыста -40C°, жазда +40C° жететін жер елдің бұрынғы елордасы жұпар иісті Алматыдан мыңдаған километрлік қашықтықта жатқан жағымсыз бір таңдау болды. Кейбіреулер салмақ түсетін жерді Қытай шекарасынан алыстату үшін керек болды деп айтады, басқалары қазақтардың күшін көбінде этникалық орыс өкілдері арқылы мекендеген жерлерде күшейту үшін жасалған деп дәлел келтіреді. Қалай болғанда да, бұл ең алдымен қаланы түк жоқ, бос жерден салу үшін, жаңа елбасының, Дариус пен Персеполистің ізімен жүріп, өзінің жаңа әлемін таза парақтан жазып енгізу үшін бір мүмкіншілік болды. 1997 жылы Астана қаласында өткен инагурация церемониясында, өзінің беделі бойынша күдігі бар болғандай, Назарбаев - ежелгі монғол отпен тазалау “аластау” салтын өткізіп, салт соңында рәсімдік ақ түсті кілем үстінен, бұрынғы ұлы Хандар билікке келгенде ақ киізге отырғызып көтергеніндей, өтіп шықты. | Назарбаев ел астанасын көшіру бойынша шешімін 1990 жылдарының басында, президент лауазымына тағайындалғаннан кейін біраз уақыт өткен соң қабылдады. Оның келтірген дәлелдемелері сол уақыттан бастап, әсіресе осы қалаға көшіп баруға мәжбүр болған мемлекеттік қызметкерлер арасында, көптеген жорамалдар тақырыбы болып келді. 1830 жылдардан бастап Ақмола (“ақ мола”) қаласы орналасқан, осы ашық дала ортасында, температурасы қыста -40C°, жазда +40C° жететін жер елдің бұрынғы елордасы жұпар иісті Алматыдан мыңдаған километрлік қашықтықта жатқан жағымсыз бір таңдау болды. Кейбіреулер салмақ түсетін жерді Қытай шекарасынан алыстату үшін керек болды деп айтады, басқалары қазақтардың күшін көбінде этникалық орыс өкілдері арқылы мекендеген жерлерде күшейту үшін жасалған деп дәлел келтіреді. Қалай болғанда да, бұл ең алдымен қаланы түк жоқ, бос жерден салу үшін, жаңа елбасының, Дариус пен Персеполистің ізімен жүріп, өзінің жаңа әлемін таза парақтан жазып енгізу үшін бір мүмкіншілік болды. 1997 жылы Астана қаласында өткен инагурация церемониясында, өзінің беделі бойынша күдігі бар болғандай, Назарбаев - ежелгі монғол отпен тазалау “аластау” салтын өткізіп, салт соңында рәсімдік ақ түсті кілем үстінен, бұрынғы ұлы Хандар билікке келгенде ақ киізге отырғызып көтергеніндей, өтіп шықты. |
| Қала тарихының егжей-тегжейлері Назарбаев орталығында - тастан жасалған алып тостаған тәрізді нысанымен, үстінен доғал әйнек линзасымен жабылып қойылған, Президенттік сарайына бәрін көріп тұратын көз секілді еңкейтіп қаратып қойылған және жоғары қауіпсіздік дуалының бүкіл периметрі бойынша солдаттар арқылы қорғалып тұратын бір ғимаратта - айтылып беріледі. Осы, Фостер архитектуралық бюросы арқылы тағы бір жобаланған ғимаратта президенттің жеке заттары, оның инагурация барысында киген костюмінен бастап, ұлттық әнұранының бірлесіп жазғанда қолданған алтын түсті автоқаламына дейін - экспонаттардың әрқайсысы өзінің бөлек әйнек қорабында шаммен бөлек жарықтандырылып тұрады. Құрмет көрсетіп, сүйсінген ұлттар сыйлаған сыйлар ғимараттың каскад секілді деңгейлерінде одан да көбірек сөрелерін толтырып тұр: Қытайдан мұнай құбырының күміс түсті моделі, Түркменістаннан – асыл тастармен әшекейленген пойыз вагоны – сонымен қатар, Назарбаевқа әлем басшылары арқылы марапат етіп берілген медальдарының 3D голографиялық презентациясы. Менің жас гидім назарымды әсіресе президенттің тағы бір кітабына, “Қазақстан жолы”, Маргарет Тэтчердің алғысөз жазып, қолы қойылған суретіне назар аударуды мақтан көрді, гидім маған елбасының 4 000 кітаптан тұратын және арнайы әйнек әулие сөресінде орналасқан жеке кітапхасын көрсеткісі келіп тұрды. “Ол шынымен осылардың барлығын оқып шыққан,” деп ынтамен қосып айтып тұрды. “Ол өте оқымысты адам.” Осы жасанды, каһарлы түрлі мавзолейдің коллекциясының орталық экспонаты - күміс, алтын және жартылай асыл тастармен әшекейленген, Назарбаевтың өзі қағаз майлықтарында салған жоба нобайларымен бірге көрсетілген, архитектуралық нысандары. Мұнда аударылып қойылған бадминтон желбіршегіне ұқсайтын - қазақ аңыздарындағы Самырұқ атты бақыт құсы алтын жұмыртқа салатын құдіретті ағашын көрсету үшін арналған Байтерек мұнарасының нобайы да бар. Мұнда Курокаваның, өзінің “метаболизм мен симбиоз” принциптеріне сай жобаланған алғашқы архитектуралық бас планы да қойылған. Курокава өзеннің оң жағасындағы советтік дәуірінен қалған қаланы сол жағадағы жаңа қаламен үйлестіру үшін қала дамуының жүйелі үлгісін, ал елорданың айналасына, қаланы мұздай суық желден қорғау үшін, ағаштарды отырғызып, қалың орман қорғау алқабын салуды ұсынған. Алайда ағаштар әлі де отырғызылмаған. | Қала тарихының егжей-тегжейлері Назарбаев орталығында - тастан жасалған алып тостаған тәрізді нысанымен, үстінен доғал әйнек линзасымен жабылып қойылған, Президенттік сарайына бәрін көріп тұратын көз секілді еңкейтіп қаратып қойылған және жоғары қауіпсіздік дуалының бүкіл периметрі бойынша солдаттар арқылы қорғалып тұратын бір ғимаратта - айтылып беріледі. Осы, Фостер архитектуралық бюросы арқылы тағы бір жобаланған ғимаратта президенттің жеке заттары, оның инагурация барысында киген костюмінен бастап, ұлттық әнұранының бірлесіп жазғанда қолданған алтын түсті автоқаламына дейін - экспонаттардың әрқайсысы өзінің бөлек әйнек қорабында шаммен бөлек жарықтандырылып тұрады. Құрмет көрсетіп, сүйсінген ұлттар сыйлаған сыйлар ғимараттың каскад секілді деңгейлерінде одан да көбірек сөрелерін толтырып тұр: Қытайдан мұнай құбырының күміс түсті моделі, Түркменістаннан – асыл тастармен әшекейленген пойыз вагоны – сонымен қатар, Назарбаевқа әлем басшылары арқылы марапат етіп берілген медальдарының 3D голографиялық презентациясы. Менің жас гидім назарымды әсіресе президенттің тағы бір кітабына, “Қазақстан жолы”, Маргарет Тэтчердің алғысөз жазып, қолы қойылған суретіне назар аударуды мақтан көрді, гидім маған елбасының 4 000 кітаптан тұратын және арнайы әйнек әулие сөресінде орналасқан жеке кітапхасын көрсеткісі келіп тұрды. “Ол шынымен осылардың барлығын оқып шыққан,” деп ынтамен қосып айтып тұрды. “Ол өте оқымысты адам.” Осы жасанды, каһарлы түрлі мавзолейдің коллекциясының орталық экспонаты - күміс, алтын және жартылай асыл тастармен әшекейленген, Назарбаевтың өзі қағаз майлықтарында салған жоба нобайларымен бірге көрсетілген, архитектуралық нысандары. Мұнда аударылып қойылған бадминтон желбіршегіне ұқсайтын - қазақ аңыздарындағы Самырұқ атты бақыт құсы алтын жұмыртқа салатын құдіретті ағашын көрсету үшін арналған Байтерек мұнарасының нобайы да бар. Мұнда Курокаваның, өзінің “метаболизм мен симбиоз” принциптеріне сай жобаланған алғашқы архитектуралық бас планы да қойылған. Курокава өзеннің оң жағасындағы советтік дәуірінен қалған қаланы сол жағадағы жаңа қаламен үйлестіру үшін қала дамуының жүйелі үлгісін, ал елорданың айналасына, қаланы мұздай суық желден қорғау үшін, ағаштарды отырғызып, қалың орман қорғау алқабын салуды ұсынған. Алайда ағаштар әлі де отырғызылмаған. |
| Жаңа Астана қаласының желекжолдарында серуендеп қарап жүргенде Курокаваның жобасынан басынан бастап бас тартылғаны анық болады. Жаңа қала - архитектуралық формаларының адам мөлшеріне деген сезімінің мүлдем болмаған түрде жобаланған, пунктир сызықтарымен бөлінген алты жолақтық көшелері алып ғимараттарымен алмастырылып тұрып, осы жерден бездіріп тұрып, өзеннің басқа жағасындағы бұрынғы совет уақытынан қалған орталықты, екеуін салыстырғанда, жайлы және ыңғайлы ауыл секілді көрсетіп тұрады. Бұл - мөлшерлерге шырғаланып қалған жер; Назарбаев, Есіл өзені басқа елдердің астаналарындағы өзендер сияқты, мысалы, Темза, Дунай немесе Сена өзендері, заңғарлығына тең болдыруы үшін, Есіл өзенін тіпті кеңейтіп де жіберді. Қала картасына қарасаңыз, өзен ағымы Астана қаласының екі сыртқы жағынан тарылып, тек қана қала ортасында, өз тамағын сіңіртіп жатқан жылан секілді, дүңкиіп тұрады. Әділ Нұрмақов, саясаттанушы-ғылым және Алматы Қала Форумын құрған тұлғалардың бірі, өзінің әйелі жұмыс бабымен Астанаға жіберілгендіктен, өздерінің кенже баласымен Астанаға көшіп келіп, әлі де қатты толқыған қалыпта. “Шынымен айтсам, мен елордамыздың осылай болуынан ұяламын,” дейді ол. “Қаланы ең басынан сала отырып, оны адамдар үшін соншама қолайсыз және жайсыз болып келетінін түк ойламағандарын түсінбеймін.” Қала тым алып мөлшерлі бола отырып, тек қана көлік жүргізушілерін ескеріп, ауыр климат жағдайларына мүлдем назар аудармайды. Ғимараттар бір-бірінен сонша қашықтықта салынып, осының салдарынан адамдар көшелерде мүлдем жүре алмайды. Қыс айларында тек қана бір жерасты көлік паркингінен келесіге өтумен өтеді, ал жаз айларында осы толығымен ашық болып тұрған алып аумақтарда ешбір көлеңке таба алмайсың. Тамыз айының жылы кештерінде қала орталығында өмірдің біраз белгілері пайда болады. Қаланың ескі бөлшегінің өзен жағасында серуендеп жүрген жасөспірімдер көрініп, ал өзеннің басқа жағасында бірнеше отбасылар орталық Нұржол желекжолы арқылы серуендеп, бірнеше көше сатушылар арқылы жол бойы өтіп жатқан адамдарға ұсынылатын, батареямен істейтін ойыншықтары секілді жылт-жылт етіп тұратын жарықтандырылып қойылған ғимараттарды сүйсіне тамашалап жүреді. Бес қабат биіктігіне тән бейне экранынан Назарбаевтің беті, оның бейнесі қаланың оғаш ғимараттарының биіктіктен жасалған бейне суреттерінің қатар монтажымен, монументтер және олардың жасаушы адамы бірге қанттай тәтті бір бейнемонтажында ала-құла шаңқиған презентация фильмдері арқылы көрсетіліп тұрады. | Жаңа Астана қаласының желекжолдарында серуендеп қарап жүргенде Курокаваның жобасынан басынан бастап бас тартылғаны анық болады. Жаңа қала - архитектуралық формаларының адам мөлшеріне деген сезімінің мүлдем болмаған түрде жобаланған, пунктир сызықтарымен бөлінген алты жолақтық көшелері алып ғимараттарымен алмастырылып тұрып, осы жерден бездіріп тұрып, өзеннің басқа жағасындағы бұрынғы совет уақытынан қалған орталықты, екеуін салыстырғанда, жайлы және ыңғайлы ауыл секілді көрсетіп тұрады. Бұл - мөлшерлерге шырғаланып қалған жер; Назарбаев, Есіл өзені басқа елдердің астаналарындағы өзендер сияқты, мысалы, Темза, Дунай немесе Сена өзендері, заңғарлығына тең болдыруы үшін, Есіл өзенін тіпті кеңейтіп де жіберді. Қала картасына қарасаңыз, өзен ағымы Астана қаласының екі сыртқы жағынан тарылып, тек қана қала ортасында, өз тамағын сіңіртіп жатқан жылан секілді, дүңкиіп тұрады. Әділ Нұрмақов, саясаттанушы-ғылым және Алматы Қала Форумын құрған тұлғалардың бірі, өзінің әйелі жұмыс бабымен Астанаға жіберілгендіктен, өздерінің кенже баласымен Астанаға көшіп келіп, әлі де қатты толқыған қалыпта. “Шынымен айтсам, мен елордамыздың осылай болуынан ұяламын,” дейді ол. “Қаланы ең басынан сала отырып, оны адамдар үшін соншама қолайсыз және жайсыз болып келетінін түк ойламағандарын түсінбеймін.” Қала тым алып мөлшерлі бола отырып, тек қана көлік жүргізушілерін ескеріп, ауыр климат жағдайларына мүлдем назар аудармайды. Ғимараттар бір-бірінен сонша қашықтықта салынып, осының салдарынан адамдар көшелерде мүлдем жүре алмайды. Қыс айларында тек қана бір жерасты көлік паркингінен келесіге өтумен өтеді, ал жаз айларында осы толығымен ашық болып тұрған алып аумақтарда ешбір көлеңке таба алмайсың. Тамыз айының жылы кештерінде қала орталығында өмірдің біраз белгілері пайда болады. Қаланың ескі бөлшегінің өзен жағасында серуендеп жүрген жасөспірімдер көрініп, ал өзеннің басқа жағасында бірнеше отбасылар орталық Нұржол желекжолы арқылы серуендеп, бірнеше көше сатушылар арқылы жол бойы өтіп жатқан адамдарға ұсынылатын, батареямен істейтін ойыншықтары секілді жылт-жылт етіп тұратын жарықтандырылып қойылған ғимараттарды сүйсіне тамашалап жүреді. Бес қабат биіктігіне тән бейне экранынан Назарбаевтің беті, оның бейнесі қаланың оғаш ғимараттарының биіктіктен жасалған бейне суреттерінің қатар монтажымен, монументтер және олардың жасаушы адамы бірге қанттай тәтті бір бейнемонтажында ала-құла шаңқиған презентация фильмдері арқылы көрсетіліп тұрады. |
| “Бүкіл қала Кафка мен Оруэллдың қиыстырып қойған жер секілді,” дейді Евгений Жовтис, Адам құқықтары мен заң билігі бойынша халықаралық бюросының Қазақстандағы Алматы қаласында орналаскан үкіметтік емес ұйымының бастығы. “Осы мансаптанған және өршіл жобаны жүзеге асыру үшін миллиардтаған доллар қаражаты жұмсалды, ал Астанадан бірнеше километрлік қашықтықта әлі де лайықты жолы жоқ, электр жүйесіне қосылмаған немесе негізгі әлеуметтік қызметтері жоқ қалалар мен ауылдар бар. Осы алып мөлшерлі ғимараттарды қыста жылытып отыру үшін және жазда салқындатып отыру үшін жұмсалатын ақшалы қаражатты елдің басқа аймақтарында лайықты қызметтер мен инфрақұрылымдарды салу үшін жіберуге болар еді.” Экспо көрмесіне 3 миллиард америкалық доллар жұмсалуы көпшіліктің қатты ашулануына апарды, себебі елдегі халықтың дерлік жартысы айына тек 70 доллармен өмір сүріп жатқанда бұл ысырапшылдықтың ащы символына айналды. Экспо жобасы басынан бастап жанжалға батылып, ұлттық зейнетқор қорынан қаражат алынды деп кінә тағылып, бюджеттік саласында жұмыс істейтін қызметкерлердің, көрмеге келетін адамдардың санын көбейті үшін Экспо көрмесіне билеттерді сатып алуға мәжбүрленуі тақырып болды. Экспо көрмесінің үш лауазымды тұлғасы қоғам қаражатын ұрлағаны үшін қамауға алынған. | “Бүкіл қала Кафка мен Оруэллдың қиыстырып қойған жер секілді,” дейді Евгений Жовтис, Адам құқықтары мен заң билігі бойынша халықаралық бюросының Қазақстандағы Алматы қаласында орналаскан үкіметтік емес ұйымының бастығы. “Осы мансаптанған және өршіл жобаны жүзеге асыру үшін миллиардтаған доллар қаражаты жұмсалды, ал Астанадан бірнеше километрлік қашықтықта әлі де лайықты жолы жоқ, электр жүйесіне қосылмаған немесе негізгі әлеуметтік қызметтері жоқ қалалар мен ауылдар бар. Осы алып мөлшерлі ғимараттарды қыста жылытып отыру үшін және жазда салқындатып отыру үшін жұмсалатын ақшалы қаражатты елдің басқа аймақтарында лайықты қызметтер мен инфрақұрылымдарды салу үшін жіберуге болар еді.” Экспо көрмесіне 3 миллиард америкалық доллар жұмсалуы көпшіліктің қатты ашулануына апарды, себебі елдегі халықтың дерлік жартысы айына тек 70 доллармен өмір сүріп жатқанда бұл ысырапшылдықтың ащы символына айналды. Экспо жобасы басынан бастап жанжалға батылып, ұлттық зейнетқор қорынан қаражат алынды деп кінә тағылып, бюджеттік саласында жұмыс істейтін қызметкерлердің, көрмеге келетін адамдардың санын көбейті үшін Экспо көрмесіне билеттерді сатып алуға мәжбүрленуі тақырып болды. Экспо көрмесінің үш лауазымды тұлғасы қоғам қаражатын ұрлағаны үшін қамауға алынған. |
| Қаланы ең басынан сала отырып оны адамдар үшін сонша қолайсыз және жайсыз болып келетінін түк ойламағандарын түсінбеймін | Қаланы ең басынан сала отырып оны адамдар үшін сонша қолайсыз және жайсыз болып келетінін түк ойламағандарын түсінбеймін |
| “Қазақстанның адамдары енді өте ашулы,” дейді Астанадан алты сағаттық қашықтықта жатқан Есіл қаласынан өз оқушыларын Экспо көрмесіне әкелген бастауыш сынып мұғалімі. “Біз Экспо көрмесінің осында өткізіліп жатқанын мақтаныш етеміз, бірақ біздің еліміздің үкімет басшылары, бүкіл әлем алдында абырой алу үшін осы көрме үшін бұдан да тым көп ақша жұмсап қойған.” Таңдалған “келешек энергиясы” деген тақырыбы да көбінесе мұнай компаниялары арқылы қаржыландырылған, бүкіл экспорт көлемінің 70% мұнай мен газ экспортынан тұратын елде, көрмеге мүлдем сай келмейді. Shell компаниясы павильонында павильон қызметкерлері мені қарсы алып, өзімнің кинетикалық қуатымды зорб ішінде айналып отырып өндіруге шақырды. Француз павильонында осы павильон қызметкерлері, Жер шарының ең төбесінде Total компаниясының логотип орналасып тұрғанда, ғаламдық жылыну әсерлері бойынша ойлануға шақырды. Экспо көрмесінің өткізілуі бойынша хабар түскеннен кейін, елдің жасыл технологияларына өтуін жария ете отырып, президент Назарбаевтың айтқаны: “Мен өз басым жел және күн сәулесі сияқты баламалы энергия көздеріне сенбеймін” деп отыра, “мұнай мен газ - біздің негізгі дағдылы бағыттарымыз, біз осы энергия көздері жанғыш қазбаларынан болуынан қорықпауымыз керек.” Ал енді байрақтар мен бойтұмарлар алынып қойылып, 174 гектар көлемді көрме аумағы жаңа Халықаралық қаржы орталығын айналдырып, шетелдік компанияларды Англияның құқықтық стандарттары, салық төлеуден босату мен тәуелсіз қаржы сотымен тартуға тырысуда. Бұл - әлем бойынша диктаторлар арқылы қолданып отыратын әдеттегідей “ашық зоналар” үлгісі болып, демократияның нәзік көпіршігін жасап отыратындай болады, ал өзіңіз осы қоршалған аумақтан шыққаныңызда осы көпіршік ғайып болып кетеді. | “Қазақстанның адамдары енді өте ашулы,” дейді Астанадан алты сағаттық қашықтықта жатқан Есіл қаласынан өз оқушыларын Экспо көрмесіне әкелген бастауыш сынып мұғалімі. “Біз Экспо көрмесінің осында өткізіліп жатқанын мақтаныш етеміз, бірақ біздің еліміздің үкімет басшылары, бүкіл әлем алдында абырой алу үшін осы көрме үшін бұдан да тым көп ақша жұмсап қойған.” Таңдалған “келешек энергиясы” деген тақырыбы да көбінесе мұнай компаниялары арқылы қаржыландырылған, бүкіл экспорт көлемінің 70% мұнай мен газ экспортынан тұратын елде, көрмеге мүлдем сай келмейді. Shell компаниясы павильонында павильон қызметкерлері мені қарсы алып, өзімнің кинетикалық қуатымды зорб ішінде айналып отырып өндіруге шақырды. Француз павильонында осы павильон қызметкерлері, Жер шарының ең төбесінде Total компаниясының логотип орналасып тұрғанда, ғаламдық жылыну әсерлері бойынша ойлануға шақырды. Экспо көрмесінің өткізілуі бойынша хабар түскеннен кейін, елдің жасыл технологияларына өтуін жария ете отырып, президент Назарбаевтың айтқаны: “Мен өз басым жел және күн сәулесі сияқты баламалы энергия көздеріне сенбеймін” деп отыра, “мұнай мен газ - біздің негізгі дағдылы бағыттарымыз, біз осы энергия көздері жанғыш қазбаларынан болуынан қорықпауымыз керек.” Ал енді байрақтар мен бойтұмарлар алынып қойылып, 174 гектар көлемді көрме аумағы жаңа Халықаралық қаржы орталығын айналдырып, шетелдік компанияларды Англияның құқықтық стандарттары, салық төлеуден босату мен тәуелсіз қаржы сотымен тартуға тырысуда. Бұл - әлем бойынша диктаторлар арқылы қолданып отыратын әдеттегідей “ашық зоналар” үлгісі болып, демократияның нәзік көпіршігін жасап отыратындай болады, ал өзіңіз осы қоршалған аумақтан шыққаныңызда осы көпіршік ғайып болып кетеді. |
| PR есесі қайтарылады ма? | PR есесі қайтарылады ма? |
| Батысқа қарай жылы шырайлы қарау сағымы - Назарбаевтың, Орта Азиядағы бұрынғы совет елдерінің деспоттық басшылар арасында ең жақсысы ретіндегі позициясын бекіту үшін жылдар бойы бар ықыласымен жасауға тырысып жүрген ісі. Тэтчердің ізінен таймай келген Джонатан Аиткен 2009 жылы президенттік өмір баянын жазды - Тони Блэйр, көпшілік білгендей, Назарбаевқа Жаңаөзен мұнайшылар қаласындағы 2011 жылдағы ереуілдеген жұмысшаларды өлтіру сияқты істер мен оқиғалармен не істеу бойынша берген кеңестері үшін әр жылы алатын £ 5 миллион сомасымен рахатқа бөленіп отырған уақытта. (“Осы оқиғалар, қаншама қайғылы болғанына қарамастан,” 2012 Блэйр, Кембридж университетінде сөйлейтін сөзінде “Қазақстанның зор прогресс жасағанына көлеңке салмауы лазым.” деп кеңес берген.) PR үшін жұмсалған ақшаның кейбірінің есесін қайтара алады. 2016 және 2017 жылдары арасында Дүниежүзілік банкінің бизнес дамыту рейтингісінде Қазақстан 51-ші орыннан 35-ші орынға көтеріліп кетті. Алайда, әлемдегі баспасөз бостандығы тізімінде Қазақстан 180 елдің ішінде тек қана 157-ші орында, ал Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша 131-ші орында батып тұрып қалған. Енді жасы 77 келген Назарбаев бұрынғыға қарағанда одан да қатал шаралар қабылдап, сыншылардың ауызын жауып және оппозицияны басып жоя отыра, өзінің есейген жасына қарамай, өзінің паранойя мен барлық нәрселерді тексеріп отырғысы келетінін одан да шиеленестіріп отыр. | Батысқа қарай жылы шырайлы қарау сағымы - Назарбаевтың, Орта Азиядағы бұрынғы совет елдерінің деспоттық басшылар арасында ең жақсысы ретіндегі позициясын бекіту үшін жылдар бойы бар ықыласымен жасауға тырысып жүрген ісі. Тэтчердің ізінен таймай келген Джонатан Аиткен 2009 жылы президенттік өмір баянын жазды - Тони Блэйр, көпшілік білгендей, Назарбаевқа Жаңаөзен мұнайшылар қаласындағы 2011 жылдағы ереуілдеген жұмысшаларды өлтіру сияқты істер мен оқиғалармен не істеу бойынша берген кеңестері үшін әр жылы алатын £ 5 миллион сомасымен рахатқа бөленіп отырған уақытта. (“Осы оқиғалар, қаншама қайғылы болғанына қарамастан,” 2012 Блэйр, Кембридж университетінде сөйлейтін сөзінде “Қазақстанның зор прогресс жасағанына көлеңке салмауы лазым.” деп кеңес берген.) PR үшін жұмсалған ақшаның кейбірінің есесін қайтара алады. 2016 және 2017 жылдары арасында Дүниежүзілік банкінің бизнес дамыту рейтингісінде Қазақстан 51-ші орыннан 35-ші орынға көтеріліп кетті. Алайда, әлемдегі баспасөз бостандығы тізімінде Қазақстан 180 елдің ішінде тек қана 157-ші орында, ал Сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексі бойынша 131-ші орында батып тұрып қалған. Енді жасы 77 келген Назарбаев бұрынғыға қарағанда одан да қатал шаралар қабылдап, сыншылардың ауызын жауып және оппозицияны басып жоя отыра, өзінің есейген жасына қарамай, өзінің паранойя мен барлық нәрселерді тексеріп отырғысы келетінін одан да шиеленестіріп отыр. |
| Адам құқықтарын қорғайтын “Human Rights Watch” ұйымының айтуы бойынша, Назарбаевтың 25 жыл бойы билік еткен уақытында тәуелсіз бақылаушылар арқылы ерікті және әділді өткен деп бағаланған бірде бір сайлаулар өткізілмеген. Президент өз-өзін заңдарды орындаудан босатып, президенттік мерзімдерін қысқартып, соңғы сайлауда дауыстардың 97.7% ие болды. Негізгі оппозициялық газеттердің барлығына 2013 жылы тыйым салынып, ал интернет қазіргі уақытта мұқият түрде тексеріліп отырады. Үкімет тарапынан ұсынылған жер реформасына қарсы 2016 жылы өткізілген бейбіт наразылық осы протесттерді ұйымдастырушылардың екеуі бес жылға түрмеге қамалған. Осы жылдың мамыр айында үкіметті сынаған белгілі сыншы мен журналистке, оның Астана қаласына еуропалық дипломаттарына түрмеге қамалған белсенді тұлғалар мен журналисттері бойынша ақпарат беру үшін бара жатқан жолында түнгі пойызбен жүріп келе жатқан уақытында екі белгісіз шабуылшы пышақпен шабуыл жасалған. “Елімізде демократияның жоқ болуы Астана көшелерінде сезіледі,” дейді Нұрмақов. “Президент әрі қарай да теледидар арқылы көрсетілетін жобалау жиналыстарында төрағалық етіп отыра берсе, әр жоба бойынша соңғы шешімді тек өзі ғана қабылдай берсе, қала үшін керек болған нәрселері мен ақшаның жұмсалу бағыттары бойынша ешбір дискуссия өткізіле алынбайтын болады.” Ал Назарбаев болса жобалаудың демократиялық түрде өткізілуіне талаптанбайды да. “Елордамыздың дизайн және жалпы көрініс сұрақтарына келсек,” өзінің “Еуразия жүрегінде” деп аталған кітабында жазғандай, “мен осындай сұрақтар бойынша шешімдер ең алдымен биліктің орталық органдары арқылы қабылдануы керек деп ойлаймын.” | Адам құқықтарын қорғайтын “Human Rights Watch” ұйымының айтуы бойынша, Назарбаевтың 25 жыл бойы билік еткен уақытында тәуелсіз бақылаушылар арқылы ерікті және әділді өткен деп бағаланған бірде бір сайлаулар өткізілмеген. Президент өз-өзін заңдарды орындаудан босатып, президенттік мерзімдерін қысқартып, соңғы сайлауда дауыстардың 97.7% ие болды. Негізгі оппозициялық газеттердің барлығына 2013 жылы тыйым салынып, ал интернет қазіргі уақытта мұқият түрде тексеріліп отырады. Үкімет тарапынан ұсынылған жер реформасына қарсы 2016 жылы өткізілген бейбіт наразылық осы протесттерді ұйымдастырушылардың екеуі бес жылға түрмеге қамалған. Осы жылдың мамыр айында үкіметті сынаған белгілі сыншы мен журналистке, оның Астана қаласына еуропалық дипломаттарына түрмеге қамалған белсенді тұлғалар мен журналисттері бойынша ақпарат беру үшін бара жатқан жолында түнгі пойызбен жүріп келе жатқан уақытында екі белгісіз шабуылшы пышақпен шабуыл жасалған. “Елімізде демократияның жоқ болуы Астана көшелерінде сезіледі,” дейді Нұрмақов. “Президент әрі қарай да теледидар арқылы көрсетілетін жобалау жиналыстарында төрағалық етіп отыра берсе, әр жоба бойынша соңғы шешімді тек өзі ғана қабылдай берсе, қала үшін керек болған нәрселері мен ақшаның жұмсалу бағыттары бойынша ешбір дискуссия өткізіле алынбайтын болады.” Ал Назарбаев болса жобалаудың демократиялық түрде өткізілуіне талаптанбайды да. “Елордамыздың дизайн және жалпы көрініс сұрақтарына келсек,” өзінің “Еуразия жүрегінде” деп аталған кітабында жазғандай, “мен осындай сұрақтар бойынша шешімдер ең алдымен биліктің орталық органдары арқылы қабылдануы керек деп ойлаймын.” |
| “Біз Қазақстанда ешқашан ешбір ұйым үшін тікелей жұмыс істеген емеспіз” | “Біз Қазақстанда ешқашан ешбір ұйым үшін тікелей жұмыс істеген емеспіз” |
| “Foster and Partners” компаниясының Лондон қаласының батыс аумағындағы офистерінде Темза үстінен қарап тұратын үлкен домалақ жиналыс үстелі үстінде Астана қаласының бейбітшілік сарайының алып пирамидасы үлкен экран үстінде жыпылықтап жанып тұр. Apple кампусының үлгісі көршілес үстелде тұр, оның негізгі геометриялық нысаны мен алып көлемі осы ғимаратқа да Назарбаев тәсілдемесін беріп тұр. “2004 жылдың жазында бізге сол уақытта Кап Ферратта болған Норман телефон соқты,” деп бас серіктесі Найджел Данси есіне түсіріп отыр. “Ол бізге “Қазақстан президенті пирамиданың салынуын қалайды” деп айтты. Пирамида ғимараты 21 айдан кейін дайын болуы керек. Қиялдарыңды еркіне жіберіңдер.” Олар алғашқы жобасы, шамамен Ұлы Гиза пирамидасының мөлшеріндей, көлденеңінен 227 метр, бойынша презентациясын өткізу үшін Астанаға ұшып кетті, бірақ осы мөлшерлер тіпті Назарбаев үшін де тым үлкен болып шықты. Жоба асығыс түрде қонақ үй холлында өзгертіліп, мөлшері алғашқы жобаның дерлік ширегіне азайтылып, президенттің батасын алу үшін тапсырылды. Олардың Астана бойынша көлікпен бүкіл қаланы принтермен басып шығару жерін іздеп шыққандары туралы оқиғаларын естігеннен кейін мен олардың бюросы осындай саяси режимдер үшін жұмыс істеуді қалай ақтай алатындығы туралы сұрадым. | “Foster and Partners” компаниясының Лондон қаласының батыс аумағындағы офистерінде Темза үстінен қарап тұратын үлкен домалақ жиналыс үстелі үстінде Астана қаласының бейбітшілік сарайының алып пирамидасы үлкен экран үстінде жыпылықтап жанып тұр. Apple кампусының үлгісі көршілес үстелде тұр, оның негізгі геометриялық нысаны мен алып көлемі осы ғимаратқа да Назарбаев тәсілдемесін беріп тұр. “2004 жылдың жазында бізге сол уақытта Кап Ферратта болған Норман телефон соқты,” деп бас серіктесі Найджел Данси есіне түсіріп отыр. “Ол бізге “Қазақстан президенті пирамиданың салынуын қалайды” деп айтты. Пирамида ғимараты 21 айдан кейін дайын болуы керек. Қиялдарыңды еркіне жіберіңдер.” Олар алғашқы жобасы, шамамен Ұлы Гиза пирамидасының мөлшеріндей, көлденеңінен 227 метр, бойынша презентациясын өткізу үшін Астанаға ұшып кетті, бірақ осы мөлшерлер тіпті Назарбаев үшін де тым үлкен болып шықты. Жоба асығыс түрде қонақ үй холлында өзгертіліп, мөлшері алғашқы жобаның дерлік ширегіне азайтылып, президенттің батасын алу үшін тапсырылды. Олардың Астана бойынша көлікпен бүкіл қаланы принтермен басып шығару жерін іздеп шыққандары туралы оқиғаларын естігеннен кейін мен олардың бюросы осындай саяси режимдер үшін жұмыс істеуді қалай ақтай алатындығы туралы сұрадым. |
| “Біз Қазақстанда ешқашан ешбір ұйым үшін тікелей жұмыс істеген емеспіз,” Данси суық үнімен жауап берді. “Біздің клиентіміз әрқашан түрік мердігері, Sembol компаниясы, болып келіп, олар жұмысшыларына өте жақсы жалақы төлеген.” | “Біз Қазақстанда ешқашан ешбір ұйым үшін тікелей жұмыс істеген емеспіз,” Данси суық үнімен жауап берді. “Біздің клиентіміз әрқашан түрік мердігері, Sembol компаниясы, болып келіп, олар жұмысшыларына өте жақсы жалақы төлеген.” |
| Компанияның дизайн бойынша бастығы Давид Нельсон өз пікірінде: “Бізге Қазақстаннан алғашқы рет қоңырау соққанда, бұл ел Amnesty International ұйымының тізімінде біршама жоғарыда болған еді” деп айтты. “Бұл ел басқа елдер арасында орта позициясында жақынырақ бола тұрып, біз және бірқатар басқа адамдар ол елде жақсы жұмыс істей алдық. Әрине, біз адамдарға зиян келтіретін немесе адамдарды ауыр жағдайларға қоя алатын заттарды ешбір түрде қолдауға ынталанбаймыз.” Мен олардың “басқа да жаман адамдар үшін де жұмыс істейміз, олардың кейбіреулері тіпті одан жаман” айтылған сөздері жәй ғана өз-өздерін ақтау үшін ғана емес, осы монументтер Назарбаев үшін салған монументтері, ешбір қоғамдық пайдасына арналмаған ғимараттар болып келіп, “Foster and Partners” компаниясы осы қазіргі саяси режимнің күшейтілуіне тартылып қатысқан деп тұспалдадым. “ Сіз әлем діндері арасындағы бейбітшілікті нығайту үшін сарай жобасын қағазда салғаныңызда,” Данси жалғастырды, “бұл өте ардақты міндет секілді естіледі. Сонымен, біз жақсы іс жасадық. Ал енді Хан-Шатырды алайық – миллиондаған адамдар ауыр климат жағдайларында бара алып, уақыттарын жақсы өткізе алатындай бір берік ғимаратты жобалай алсаңыз – бұл да жақсы бір іс.” Ал Назарбаев орталығының құндылығы туралы ол аса сөйлескісі келмеді. | Компанияның дизайн бойынша бастығы Давид Нельсон өз пікірінде: “Бізге Қазақстаннан алғашқы рет қоңырау соққанда, бұл ел Amnesty International ұйымының тізімінде біршама жоғарыда болған еді” деп айтты. “Бұл ел басқа елдер арасында орта позициясында жақынырақ бола тұрып, біз және бірқатар басқа адамдар ол елде жақсы жұмыс істей алдық. Әрине, біз адамдарға зиян келтіретін немесе адамдарды ауыр жағдайларға қоя алатын заттарды ешбір түрде қолдауға ынталанбаймыз.” Мен олардың “басқа да жаман адамдар үшін де жұмыс істейміз, олардың кейбіреулері тіпті одан жаман” айтылған сөздері жәй ғана өз-өздерін ақтау үшін ғана емес, осы монументтер Назарбаев үшін салған монументтері, ешбір қоғамдық пайдасына арналмаған ғимараттар болып келіп, “Foster and Partners” компаниясы осы қазіргі саяси режимнің күшейтілуіне тартылып қатысқан деп тұспалдадым. “ Сіз әлем діндері арасындағы бейбітшілікті нығайту үшін сарай жобасын қағазда салғаныңызда,” Данси жалғастырды, “бұл өте ардақты міндет секілді естіледі. Сонымен, біз жақсы іс жасадық. Ал енді Хан-Шатырды алайық – миллиондаған адамдар ауыр климат жағдайларында бара алып, уақыттарын жақсы өткізе алатындай бір берік ғимаратты жобалай алсаңыз – бұл да жақсы бір іс.” Ал Назарбаев орталығының құндылығы туралы ол аса сөйлескісі келмеді. |
| Оның тарихындағы болған қиын жағдай оның себебін көрсете алуы мүмкін. 2009 жылы Бьярке Ингельс арқылы басқарылған, талғамға сай даниялық “BIG” фирмасы Астана қаласындағы ұлттық кітапханасының, Мёбиустың гравитацияға бағынбайтын таспасы, білімнің “шексіз циклы” ретінде ойластырып жобаланған ғимараты бәсекесінде Фостер компаниясы мен Заха Хадидтің компаниясынан басып озып кеткен. Бірақ Ингельстің дүние сезінуі іс-әрекеттер Қазақстанда өткізілетін тәсілдеріне сай болмауы көрінеді. Өзінің Нью-Йоркта берген бір сұхбатында ол клиент асығыстықты талап етіп, шындыққа сай болатын келісім-шартына қол қоюды басқа уақытқа қалдыра отырып, кітапхананың ішкі дизайнына ешбір түрде қызығушылық көрсетпеген. Ол журналға берген сұхбатында Қазақстанда жұмыс істеген уақытта одан пара беру талап етілді деп айтқан. Жобадан шығып – Фостер арқылы ауыстырылу алдында олар тек қана ғимарат фундаменттері мен лифттер үшін арналған төрт шахталарын салып үлгерген. Ғимарат жобасы асығыспен өзгертіліп, төрт бұрышынан түйістірме шпангоуты салынып, үстін үлкен әйнектік шатыр орналастырылған. Осы тұрғыда ақпараттың көпшілікке қолжетімді болу бойынша президенттің көзқарасын еске келтіре отырып, жобаланған ұлттық кітапханасы Назарбаев орталығында қайта туып, кітап сөрелері алып тасталып, олардың орнына президенттік естеліктері үшін арналған әйнек қораптары қойылғаны еске түседі. Ал Ингельс болса Қазақстанда жұмыс істейтін архитекторлардың барлығына салмағы үш жүз фунт “және қолдары алып мөлшерлі” болған жоба басшысын таңдап атауын кеңес етеді. | Оның тарихындағы болған қиын жағдай оның себебін көрсете алуы мүмкін. 2009 жылы Бьярке Ингельс арқылы басқарылған, талғамға сай даниялық “BIG” фирмасы Астана қаласындағы ұлттық кітапханасының, Мёбиустың гравитацияға бағынбайтын таспасы, білімнің “шексіз циклы” ретінде ойластырып жобаланған ғимараты бәсекесінде Фостер компаниясы мен Заха Хадидтің компаниясынан басып озып кеткен. Бірақ Ингельстің дүние сезінуі іс-әрекеттер Қазақстанда өткізілетін тәсілдеріне сай болмауы көрінеді. Өзінің Нью-Йоркта берген бір сұхбатында ол клиент асығыстықты талап етіп, шындыққа сай болатын келісім-шартына қол қоюды басқа уақытқа қалдыра отырып, кітапхананың ішкі дизайнына ешбір түрде қызығушылық көрсетпеген. Ол журналға берген сұхбатында Қазақстанда жұмыс істеген уақытта одан пара беру талап етілді деп айтқан. Жобадан шығып – Фостер арқылы ауыстырылу алдында олар тек қана ғимарат фундаменттері мен лифттер үшін арналған төрт шахталарын салып үлгерген. Ғимарат жобасы асығыспен өзгертіліп, төрт бұрышынан түйістірме шпангоуты салынып, үстін үлкен әйнектік шатыр орналастырылған. Осы тұрғыда ақпараттың көпшілікке қолжетімді болу бойынша президенттің көзқарасын еске келтіре отырып, жобаланған ұлттық кітапханасы Назарбаев орталығында қайта туып, кітап сөрелері алып тасталып, олардың орнына президенттік естеліктері үшін арналған әйнек қораптары қойылғаны еске түседі. Ал Ингельс болса Қазақстанда жұмыс істейтін архитекторлардың барлығына салмағы үш жүз фунт “және қолдары алып мөлшерлі” болған жоба басшысын таңдап атауын кеңес етеді. |
| “Мақтанып, жақсы әсер қалдырғысы келетін бір жасөспірім секілді” | “Мақтанып, жақсы әсер қалдырғысы келетін бір жасөспірім секілді” |
| Урбанистік космополиттік Алматы қаласының тұрғындары өздерінің солтүстіктегі әріптестеріне еріндерін шүйіріп қарайтын болса, Астана қаласына шалғай аудандарынан келіп, осында тұрып жатқан жастар үшін Астана келешекке деген ғажайып сезімін беріп отырады. “Осында алғашқы рет келгенімде қала біраз бездіретіндей болып көрініп еді,” дейді Қазақстанның шығысында жатқан Өскемен қаласынан келіп, қазір Назарбаев университетінде оқып жатып, Экспо жобасының бір бөлшегі ретінде жобаланып салынған Mega Silk Way сауда ойын-сауық орталығында жүрген Әйгерім Кагарманова. “Бірақ енді осы қала елдің басқа аймақтарына еліміз келешекте қандай бола алатындығын көрсете отырып, үміт бере отырады деп сезіне бастадым. Адамдар осы оғаш ғимараттарды ұнатады, себебі олар қалаға өз ерекшелік сәйкестігін береді. Осы ғимараттар болмағанда қыста желден басқа және жазда масалардан басқа ештеңе болмас еді.” Оның пікрінше, Астананың “бала аурулары” тек қана оның жаңа қала болудың симптомдары. “Бұл қала, өздерін әлемге одан да керемет қылып таныту үшін өздерінің қолдарынан келетінен шамадан артық әрекет етуге тырысатын жасөспірімдер немесе 20 жастағы жас адамдар сияқты.” | Урбанистік космополиттік Алматы қаласының тұрғындары өздерінің солтүстіктегі әріптестеріне еріндерін шүйіріп қарайтын болса, Астана қаласына шалғай аудандарынан келіп, осында тұрып жатқан жастар үшін Астана келешекке деген ғажайып сезімін беріп отырады. “Осында алғашқы рет келгенімде қала біраз бездіретіндей болып көрініп еді,” дейді Қазақстанның шығысында жатқан Өскемен қаласынан келіп, қазір Назарбаев университетінде оқып жатып, Экспо жобасының бір бөлшегі ретінде жобаланып салынған Mega Silk Way сауда ойын-сауық орталығында жүрген Әйгерім Кагарманова. “Бірақ енді осы қала елдің басқа аймақтарына еліміз келешекте қандай бола алатындығын көрсете отырып, үміт бере отырады деп сезіне бастадым. Адамдар осы оғаш ғимараттарды ұнатады, себебі олар қалаға өз ерекшелік сәйкестігін береді. Осы ғимараттар болмағанда қыста желден басқа және жазда масалардан басқа ештеңе болмас еді.” Оның пікрінше, Астананың “бала аурулары” тек қана оның жаңа қала болудың симптомдары. “Бұл қала, өздерін әлемге одан да керемет қылып таныту үшін өздерінің қолдарынан келетінен шамадан артық әрекет етуге тырысатын жасөспірімдер немесе 20 жастағы жас адамдар сияқты.” |
| Үміт белгілері бұрынғы Сауда және индустрия министрі болып, инновацияларды тартатын жолдарын білетін адам атағына ие болған, қазіргі қаланың біршама үдемелі прогрессивтік жаңа әкімі, Асет Исекешев арқылы көріне бастады. Өзінің лауазымындағы алғашқы қадамдары ретінде ол ішінде әлі де совет дәуірінің лебі сезінетін “Астанагенплан” қала жобалау ұйымына біраз жаңа жел беру үшін Урбанизм орталығын құрды. Бұл орталық прогрессивтік жобалау идеялары мен бағыттарын жақсы білетін және қаладағы дамудың жақсартылуына сенімді болған жас архитектор Асқар Садуов арқылы басқарылады. “Елорда әрқашан жоғарыдан төменге қарай жобаланып, және, Өзіңіз көре алғаныңыздай, осындай жобалау жолы лайықты түрде істемейді,” әлі салынатын сфералар, мұнаралар мен ескерткіштерінің алуан сандары әлі де өсіп бара жатқан белағаштарына қарай жайылып бара жатқанын көрсеткен үлкен қала үлгісі үстінен қарап тұрып, деді ол. “Біз қаланы жаяу жүрушілер үшін қолайлы және ыңғайлы қылып, негізгі назарымызды қоғамдық жерлері мен қала айналасында шеткі периферияларының болмауына аударғымыз келеді. Әкімнің пікірінше, “әлемнің танымал архитекторларын” тарту және биік ғимараттарды салу уақыты аяқталды; ол қымбат “жұлдыздар” орнына жас креативті архитекторларды тартуды жөн көреді. | Үміт белгілері бұрынғы Сауда және индустрия министрі болып, инновацияларды тартатын жолдарын білетін адам атағына ие болған, қазіргі қаланың біршама үдемелі прогрессивтік жаңа әкімі, Асет Исекешев арқылы көріне бастады. Өзінің лауазымындағы алғашқы қадамдары ретінде ол ішінде әлі де совет дәуірінің лебі сезінетін “Астанагенплан” қала жобалау ұйымына біраз жаңа жел беру үшін Урбанизм орталығын құрды. Бұл орталық прогрессивтік жобалау идеялары мен бағыттарын жақсы білетін және қаладағы дамудың жақсартылуына сенімді болған жас архитектор Асқар Садуов арқылы басқарылады. “Елорда әрқашан жоғарыдан төменге қарай жобаланып, және, Өзіңіз көре алғаныңыздай, осындай жобалау жолы лайықты түрде істемейді,” әлі салынатын сфералар, мұнаралар мен ескерткіштерінің алуан сандары әлі де өсіп бара жатқан белағаштарына қарай жайылып бара жатқанын көрсеткен үлкен қала үлгісі үстінен қарап тұрып, деді ол. “Біз қаланы жаяу жүрушілер үшін қолайлы және ыңғайлы қылып, негізгі назарымызды қоғамдық жерлері мен қала айналасында шеткі периферияларының болмауына аударғымыз келеді. Әкімнің пікірінше, “әлемнің танымал архитекторларын” тарту және биік ғимараттарды салу уақыты аяқталды; ол қымбат “жұлдыздар” орнына жас креативті архитекторларды тартуды жөн көреді. |
| Садуов ақкөңіл және таза жүрегімен келешек туралы айтса да, оның шағын тобы әлі де жоғарыдан төменге қарай тым күшті қолмен басқарылып және бағытталып отырған қала жобалау жүйесіне қарсы көп жасай алады деп ойлай алмаймын. Әлемнің танымал жұлдыз архитекторлары мен олардың биік ғимараттары өз жылжуын ентелей жалғастыруда. Бағасы бір миллиард долларына тең болған Абу Даби Плаза қаланың дәл ортасында жерден өсе бастап, жақында 382 метрлік толық биіктігене жететін болады. Араб Эмираттары арқылы қаржыландырылатын ғимарат Орта Азияның ең биік ғимараты болып, мұнай өндіретін мемлекеттерінің қайсысы күштірек болғанын көрсетіп тұрғандай, Байтерек мұнарасын артта қалдырып кететін болады. U нысанындағы ақ түсті толқынды шатырының жылтыр қағазды үлгісі бұрыштары бар тіл көрсеткішіне жоғарыға қарай толқындардай көтеріліп, Өзіңізге жағымсыз бір тосын сый дайындап қойған унитаз қақпағының шығыршығына ұқсам бір үлгісі де жобалау бюросында тұр. Бұл - өзеннің аралында салу үшін арналған және жоғарыдан рұқсат күтіп тұрған - және қайтадан “Foster and Partners” компаниясы арқылы жобаланған - “мемориалдық кешені”. “Астана - дамып келе жатқан қала,” дейді Нұрмақов, “бірақ ол еркін дамып келе жатқан жоқ. Мүмкін мәселе осы сұрақта шығар. Қаланың өз-өзімен дамуына жол берілмеді, себебі қаладағы барлығы Астананың тек қана бір және жалғыз архитекторы арқылы басқарылып отырады.” | Садуов ақкөңіл және таза жүрегімен келешек туралы айтса да, оның шағын тобы әлі де жоғарыдан төменге қарай тым күшті қолмен басқарылып және бағытталып отырған қала жобалау жүйесіне қарсы көп жасай алады деп ойлай алмаймын. Әлемнің танымал жұлдыз архитекторлары мен олардың биік ғимараттары өз жылжуын ентелей жалғастыруда. Бағасы бір миллиард долларына тең болған Абу Даби Плаза қаланың дәл ортасында жерден өсе бастап, жақында 382 метрлік толық биіктігене жететін болады. Араб Эмираттары арқылы қаржыландырылатын ғимарат Орта Азияның ең биік ғимараты болып, мұнай өндіретін мемлекеттерінің қайсысы күштірек болғанын көрсетіп тұрғандай, Байтерек мұнарасын артта қалдырып кететін болады. U нысанындағы ақ түсті толқынды шатырының жылтыр қағазды үлгісі бұрыштары бар тіл көрсеткішіне жоғарыға қарай толқындардай көтеріліп, Өзіңізге жағымсыз бір тосын сый дайындап қойған унитаз қақпағының шығыршығына ұқсам бір үлгісі де жобалау бюросында тұр. Бұл - өзеннің аралында салу үшін арналған және жоғарыдан рұқсат күтіп тұрған - және қайтадан “Foster and Partners” компаниясы арқылы жобаланған - “мемориалдық кешені”. “Астана - дамып келе жатқан қала,” дейді Нұрмақов, “бірақ ол еркін дамып келе жатқан жоқ. Мүмкін мәселе осы сұрақта шығар. Қаланың өз-өзімен дамуына жол берілмеді, себебі қаладағы барлығы Астананың тек қана бір және жалғыз архитекторы арқылы басқарылып отырады.” |
| Secret Stans | |
| South and Central Asia | |
| Architecture | |
| Norman Foster | |
| Zaha Hadid | |
| Nursultan Nazarbayev | |
| features | |
| Share on Facebook | |
| Share on Twitter | |
| Share via Email | |
| Share on LinkedIn | |
| Share on Pinterest | |
| Share on Google+ | |
| Share on WhatsApp | |
| Share on Messenger | |
| Reuse this content |